Afscheidsrede als raadslid van Alkmaar

13 december 2014

Dames en heren,

Hartelijk dank voor jullie komst naar mijn afscheid als raadslid van Alkmaar. Graag grijp ik deze gelegenheid aan om eens vanuit een filosofische invalshoek naar het raadswerk te kijken. Vanaf mijn eerste optreden voor de gemeenteraad heeft het vraagstuk van de integriteit mij zeer bezig gehouden. Anders gezegd, hoe oprecht zijn raadspolitici? In de gemeenteraad krijgen wij als voltallige fractie iets meer dan 10 minuten spreektijd. Vandaag hoop ik in mijn eentje nog iets meer tijd van u te krijgen. Ik wil een aantal van mijn politieke ervaringen bezien door de bril van Spinoza. Achtereenvolgens zal ik het hebben over het baggerdepot, de Coup van A. en Yxie.

Baggerdepot

Een van de eerste keren dat ik het woord mocht voeren was over het baggerplan voor Alkmaar Noord. Ik had een praatje voorbereid vanuit het perspectief op schoon water in de sloten, waarin ik al massa’s kikkers zag zwemmen. Eenmaal in de raadszaal bleek de publieke tribune vol te zitten met buurtbewoners, die bang waren voor een vervuild baggerdepot in hun uitzicht. In de stukken stond dat het geen giftige bagger was, maar gewoon modder. Waar de bewoners bang voor waren, vervuiling, was dus helemaal niet op de feiten gebaseerd. Maar men vertrouwde de politici kennelijk niet. En de ene na de andere raadsfractie sprak nu de actievoerders naar de mond: “Schande, zo’n baggerdepot!”  Dit vond ik schokkend. Mijn verwachting was dat de discussie eerlijk gevoerd zou worden. En dat niet het aanzien van een raadslid of politieke partij richtsnoer was, maar goed stadsbestuur.  Ik wilde begrijpen hoe het kon dat raadsleden dit kennelijk niet zo zagen. Waren ze niet bang dat de waarheid uiteindelijk aan het licht kwam en zij dan door de mand zouden vallen? Ik paste mijn boodschap aan. Ik ging de publieke tribune niet met het vrolijke vooruitzicht op schoon zwemwater voor de kikkers toespreken. Maar ik ging niet knoeien met wat ik zag als de waarheid. Ik stelde, dat wij voor het plan waren, dat het over schoon water ging, en de bagger geen gif was maar modder.

Coup van A.

Nadat ik gekozen was als raadslid maakte GroenLinks deel uit van het college. Ook mijn tweede termijn als raadslid begon met Wim van Veen als onze wethouder in het college.

Tijdens een raadsvergadering over het ziekenhuis toverde de heer Adriaanse  van het CDA plotseling een Motie van Wantrouwen uit zijn binnenzak. Op de agenda stond de keuze van het Ziekenhuis om te verhuizen naar Heerhugowaard. Voorafgaand aan de vergadering had A. achter onze rug om deze motie opgesteld met de fractievoorzitters van de partijen waarmee hij ook een nieuw college ging vormen. Omdat de oude coalitiepartners PvdA en GL het Ziekenhuis weggepest zouden hebben. Deze Coup van A. was pijnlijk voor GroenLinks. Wij voelden ons afgedankt, ingeruild als een oude auto.

Ik probeerde mij nu in te leven in de motieven van A. om ons als coalitiepartner in te ruilen. A. had wel de moed om zijn overwegingen eerlijk te vertellen. Daardoor was ik in staat me er verder mee uiteen te zetten. Overduidelijk was dat A. zijn oude kleren pas had weg gedaan  nadat hij nieuwe had gekocht. Voordat hij het vertrouwen opzegde, wilde hij wel zeker weten dat hij zelf gewoon aan de macht kon blijven. In de woorden van A. ging het echter om het redden van het ziekenhuis. “De mensen in de stad gaven het college de schuld. Ik moest een daad stellen,” betoogde A. Voor mij was zonneklaar dat niet het college maar het MCA zelf beslist waar zij haar nieuwe ziekenhuis gaat bouwen. De burgemeester en de PvdA kregen nu van A. de schuld; GL in mindere mate. Maar de VVD-wethouder die voor de relatie met het ziekenhuis verantwoordelijk was, kwam doodleuk terug in het nieuwe college. Door de schuld, in navolging van het publiek, aan anderen te geven, was A. behendig aan de macht gebleven. Zouden de mensen dat niet doorzien? Zo vroeg ik me af.

Spinoza

Ik ging bij Spinoza te rade. Hij stelt dat de macht van de Rede uiteindelijk het blind volgen van je driften en emoties kan voorkomen. Mensen worden gedreven door begeerten. Door zelfreflectie kom je als het ware losser van je directe begeerten. Je leert iets tussen jezelf en je begeerten in te zetten. Belangrijk is om terug te blikken op wat je nu eenmaal overkomen is. En daarbij een adequate of ware voorstelling te vormen van waarom dingen zo gelopen zijn. Voor de politicus ontdekte ik dat de begeerte naar Eer de Grote Verleider was. Spinoza definieert deze eerzucht als onmatige begeerte naar roem. Vrij vertaald zegt hij, de eerzuchtige praat de mensen naar de mond om van hen eer te ontvangen. Zo had ik dan een verklaring gevonden: eerzucht. Tevens vond ik bij Spinoza ook een troost over de betrekkelijke genoegens van eer. Want, zegt Spinoza, van rijkdom en eer heeft men nooit genoeg en bij tegenslag volgt diepe verslagenheid. In dit geval beruste de in mijn ogen twijfelachtige eer op de veronderstelling, dat de politiek over de locatie van het nieuwe ziekenhuis kon besluiten. Als later zou blijken dat het ziekenhuis toch gewoon verhuisde, zou het publiek daarvan opnieuw de politiek de schuld geven. En weg zou dan de eer zijn. A. speelde hoog spel, maar kon uiteindelijk alsnog verliezen.

Yxie/Provadja

Na de Coup van A. veranderde het raadswerk voor mij radicaal. Een collegevoorstel ter discussie stellen had vaak weinig zin meer. Met 19 tegen 18 stemmen werd het voorstel toch gewoon aangenomen. Yxie was een extreem voorbeeld hiervan. En voor mij zeer pijnlijk. De nieuwe coalitie stelde voor af te zien van Yxie, het nieuwe gebouw voor alternatieve cultuur in Alkmaar. Dit ging mij werkelijk aan het hart. Ik ben een groot liefhebber van kwalitatief hoogstaande cultuur. Wie dat wil mag dat van mij gerust elitekunst noemen. Het besluit om Yxie te realiseren was al lang en breed genomen door de raad. De bouwopdracht was al verstrekt. Een volgend college is in de politiek verplicht de eerder genomen besluiten van de raad uit te voeren. Continuïteit van bestuur heet dat. Alleen als er aantoonbaar zeer zwaarwegende redenen zijn om dit niet te doen, kan hiervan worden afgeweken. De officiële reden, dat Yxie te duur zou zijn, klopte echter van geen kant. Je moest slim zijn om dat uit het officiële onderzoeksrapport te halen. Maar hoe wij de zaak ook bekeken en nogmaals bekeken, wij konden tot geen andere conclusie komen. Tijdens de discussies in de raad, waarin Christian overigens onze woordvoerder was, ervoer ik de meest uiteenlopende emoties, die echter allemaal negatief waren: verontwaardiging, kwaadheid, ongeloof, verbijstering, walging en wanhoop. We bleken er niets aan te kunnen veranderen: de nieuwe politieke meerderheid gooide de reeds aangenomen plannen gewoon op de mestvaalt. Het genoemde argument, dat Yxie een “Schip van bijleg” zou zijn, sloot mooi aan op het imago van cultuur, zoals dat bij een deel van het publiek leefde. Naar de werkelijke beweegreden van de nieuwe coalitie kan ik alleen gissen, want die werd nooit verteld. Het volgende zou kunnen. In 2006, bij het begin van de planvorming over Yxie zat er een OPA-wethouder in het college. Die werd door de PvdA en overigens ook het CDA expres buiten de planvorming over Yxie gehouden. OPA kwam terug in het nieuwe college. Het vereffenen van deze oude rekening zou de reden  kunnen zijn om Yxie alsnog te laten struikelen. Maar dat blijft gissen.

Nogmaals Spinoza

Ik wil met u tenslotte nog een stap maken in de filosofie van Spinoza. Hij onderscheidt verbeelding van rationele kennis. Onder mensen leven veel ideeën die niet op kennis maar op veronderstellingen of vooroordelen zijn gebaseerd. Die ideeën noemt Spinoza verbeeldingen. Vaak hebben deze ongefundeerde oordelen ook een heftige emotionele lading. Denk aan de mensen op de publieke tribune toen we over het baggerdepot spraken. Denk aan de commotie in de stad rond het vertrek van het Ziekenhuis. Spinoza heeft veel emoties onderzocht en in kaart gebracht. Waaronder bij de politicus veel voorkomende, zoals toorn, verontwaardiging, eerzucht en wraakzucht. Spinoza omschrijft welke gedachten, cognities, veronderstellingen schuil gaan achter de emoties. Zo kan je zelf op zoek gaan naar jouw gedachten achter je emoties. Vaak heeft die emotie averechts uitgepakt, heb je niet bereikt wat je er voor jouw zelf, persoonlijk, onbewust mee wilde. Terug kijkend blijkt mijn eigen rol minder gewichtig te zijn geweest dan ik aanvankelijk dacht. In mijn eerste raadsperiode was ik best trots op wat ik meende bereikt te hebben voor met name het groen van Alkmaar. En de woningbouw. Deels was dit hoogmoed, zie ik achteraf. Hoogmoed komt voor de val. Wij waren als partij in de gunstige omstandigheid dat we in het college zaten. Nadat we eruit waren, hebben we veel  minder  tot stand kunnen brengen. Zo resulteerde onze verontwaardiging over het terugtrekken van Yxie alleen in berekeningen van het daaraan gekoppelde miljoenenverlies in onze Afbraakagenda. Maar Yxie en zelfs Provadja verdwenen gewoon. Evenals het succesvolle woningbouwbeleid. Maar op het groen werd gelukkig niet bezuinigd.

Spinoza stelt dat je door onderzoek van je emoties bescheidener kunt worden in je begeerten. En daardoor meer gemoedsrust kunt verwerven. Zo kom je dichter bij wat Spinoza noemt het hoogste goed. Dat is zoiets als kalm geluk, zonder poespas.

Conclusie

Hoe was ik er nu aan toe, na mijn zelfonderzoek? Ik zag zondermeer het betrekkelijke van politieke eer. Daarom kon ik geheel vrijwillig afzien van eventuele herverkiezing als raadslid. Een van de grootste maatschappelijke problemen die mij politiek motiveren was en is de klimaatverandering. Dat probleem is de afgelopen acht jaar alleen maar groter geworden. Ik ben erin geslaagd mijn persoonlijk ecologische voetafdruk naar beneden te brengen, zelfs naar het mondiaal verantwoorde niveau. Dat bleek ik zelf in de hand te hebben. Maar de politiek zou veel meer kunnen doen voor oplossing van het klimaatprobleem. Daarvoor is maatschappelijk draagvlak nodig. Veel mensen hebben het gevoel dat politici handelen vanuit eigenbelang, ook al kunnen ze er de vinger niet precies opleggen. Alleen door betrouwbaar te zijn kan de politiek het nodige gezag terug winnen. Dat is dan ook mijn wens voor de stad Alkmaar: een bestuur, dat eerlijk aangeeft op welke overwegingen het zijn besluiten baseert. Integriteit is cruciaal.

Dames en heren, ik ben er dankbaar voor dat ik zo lang deel heb mogen uit maken van de raad. Dat ging vooral aan de keukentafel en aan de borreltafel maar ook in fractievergaderingen vaak gepaard met heftige persoonlijke emoties. Emoties zijn onderdeel van het politieke bedrijf. Zonder reflexie op je eigen emoties kan eigenbelang leidraad worden van je politieke besluiten. Dat heb ik grondig ingezien door mijn ervaringen als raadslid. En dat had ik het niet willen missen. Uw aandacht nu en in de afgelopen periode hebben mij erg geholpen om mijn inzicht te vergroten. Hartelijk dank daarvoor.