In een blog van februari 2016 vroeg ik mij af, of wij de greep op het geldsysteem voorgoed waren kwijtgeraakt*. Inmiddels heb ik, mede dankzij het nieuwe boek van Kate Raworth, inzichten opgedaan hoe we de greep weer terug kunnen krijgen. In essentie moeten we als mensheid de mondiale zuigwerking van de zinloze opeenhoping van kapitaal tegengaan. Bedenk, dat als we bijvoorbeeld de aan aandeelhouders uitgekeerde winsten van ondernemingen en het bijeengesprokkelde vermogen van de rijkste 1% voor 100% zouden belasten, het streven naar privéwinst en vermogen geen resultaat meer zou opleveren. Daarnaast kan een negatieve rente op kapitaal speculatie tegengaan, nu er zelfs te veel geld in omloop is. Inzet van kapitaal kan veel beter maatschappelijk worden gestuurd dan ten behoeve van al dan niet hebzuchtige individuen. Geen maximale winst, maar een redelijke, van te voren overeengekomen vergoeding zou daar tegenover kunnen staan. Geld scheppen kan ook door overheden en gemeenschappen gebeuren, naast banken, die dan wel aan stringente regels onderworpen moeten zijn, zoals een verbod op speculeren met andermans geld. Bedrijven kunnen als coöperatie het bezit van hun werknemers zijn en in hun statuten vastleggen dat zij maatschappelijke doelen dienen. Zo krijgen we weer greep op het kapitaal. En kunnen we het maatschappelijk nuttig en wenselijk in gaan zetten.
Kate Raworth schreef hierover in een baanbrekend boek: Donut Economie. Basisidee daarvan is dat de mensheid in de 21e eeuw voor de taak staat om (minimaal) de rechten te garanderen voor alle mensen op een fatsoenlijk bestaan, terwijl daarbij de grenzen van het (maximale) draagvermogen van de aarde niet worden overschreden. Het beeld van de donut toont de door rechten bepaalde ondergrens en de door planetaire milieugrenzen gegeven bovengrens.
Het heersende neoliberale denken zet sinds eind vorige eeuw al haar hoop op eeuwige economische groei en marktwerking. Een essentiële stap zet Raworth door te laten zien, dat de economie afhankelijk is van de maatschappij waarin zij is ingebed. Zo is er, als er bijvoorbeeld geen “maatschappelijk kapitaal” is van mensen die elkaar vertrouwen en bereid zijn samen te werken, ook geen economisch handelen mogelijk. De maatschappij is op haar beurt weer ingebed in de aarde met haar rijkdom, maar ook de eindigheid daarvan. Binnen de economie onderscheidt Raworth vier elkaar beïnvloedende delen: bijhalve markt, ook huishoudens, staat en gemeenschapsbezit. Een intelligente samenwerking tussen deze vier onderdelen levert veel meer op dat het primaat geven aan alleen de markt.
Met name het concept van gemeenschapsbezit biedt volgens mij hele nieuwe perspectieven. Zonder herverdeling van de bronnen van rijkdom is het ondenkbaar dat we binnen de donut kunnen blijven. De dynamiek van economisch kapitaalbezit krijgt compleet nieuwe mogelijkheden als het overgaan van privébezit in gemeenschapsbezit wordt toegepast op grond, het scheppen van geld, ondernemingen, technologie en kennis (zoals nu bijv. patenten). De uitdaging ziet Raworth in het tot stand brengen van een goede mix tussen gemeenschapsbezit, staat, markt en huishoudens.
Volgens mij is de sociale driegeleding van Rudolf Steiner een mogelijke, zeer concrete uitwerking hiervan. Daarin wijst het van staat en economie onafhankelijk gemaakte, vrije geestesleven beheer (niet blijvende eigendom) van ondernemingskapitaal toe aan bekwame individuen, die het mogen gebruiken in de onderneming waaraan zij leiding mogen geven zolang dit de gemeenschap dient. Daarna gaat het weer in andere handen over. Dit is geen eenvoudige gedachte. Daarom schreef ik hier eerder drie blogs over**. Het kapitaal, waarvan de herkomst uiteindelijk het menselijk vernuft is, een onderdeel van het geestesleven, wordt zo werkzaam in de economie zonder privébezit te zijn. Het kapitaal gaat stromen naar waar het nuttig is in plaats van zich opeen te hopen. Raworth bedt de economie in tussen natuur en rechtsleven. Steiner voegt hier het geestesleven aan toe.
*Zie https://feikovanderveen.wordpress.com/tag/geldschepping/
** Zie https://feikovanderveen.wordpress.com/2017/12/29/hoe-maken-we-de-economie-gezond/
Feiko van der Veen 
n.a.v. mijn vraag over Schuldvrij geld van Stichting ons geld – en Circuit geld
schreef Jaap Vink :
Stichting Ons Geld probeert van boven / via de politiek het geldsysteem te veranderen en pleit voor een geldsysteem waarin geld niet gecreëerd wordt als een rentedragende schuld.
Wij werken vanuit onderop / via de praktijk. Ook wij zijn voor rentevrij geld. Dat kan echter prima als een verplichting / schuld in omloop worden gebracht: ik koop iets van een ander en ik neem daarmee de verplichting op me om iets te maken / leveren aan iemand anders. Dat is feitelijk wat we doen in Circuit Nederland.
Dat verschillende organisaties voor een verschillende aanpak kiezen lijkt me op zich geen probleem. We streven immers allebei naar verandering van het huidige geldsysteem dat duidelijk niet functioneert.