Blog 2 over Henk vd Waal (blog 1 26 augustus)

De bankencrisis heeft gezorgd voor een wijdverbreide antistemming tegenover politieke bestuurders en bestuurders in het bedrijfsleven. Mensen voelen zich verlamd en denken niets tegen de economische en politieke elites te kunnen ondernemen. Toch ligt hier misschien een historische kans om een doorbraak te creëren naar een nieuw perspectief. In het verlengde van Henk van der Waals drie ervaringsbereiken (waarover ik schreef in mijn vorige blog) zouden we misschien een nieuw maatschappelijk elan kunnen ontwikkelen. Door het derde bereik, op individueel niveau dat van het onbestemde, maar op maatschappelijk niveau dat van de cultuur, veel dichter bij de zelforganisatie van burgers te brengen. In aansluiting daarbij zou je kunnen denken over drie vormen van zelfbestuur, die deze maatschappelijke bereiken onafhankelijker van elkaar zouden kunnen maken. Aangesloten kan worden bij wat in een speciaal nummer van De Helling “gemeengoed” wordt genoemd. En bij wat Wijnand Duyvendak “het publieke domein” noemt in Wie we zijn en wat we willen. Maar de uitwerking zou m.i. veel consequenter moeten.
Het betoog van Van der Waal gaat heen en weer tussen het individuele en het maatschappelijke niveau. Zijn pleidooi om de drie onderscheiden ervaringsbereiken waarheid, aanspraak en het onbestemde geen zeggenschap over elkaar te geven zou consequent doorgetrokken kunnen worden in het op eigen benen zetten van de ermee corresponderende maatschappelijke terreinen economie, politiek en cultuur (in de zin van geestelijk leven). In de sociale wetenschappen worden vaak economie, politiek en cultuur als subsystemen van de maatschappij analytisch van elkaar onderscheiden. Als economie, politiek en geestelijk leven ook in de maatschappelijke werkelijkheid los van elkaar gekoppeld zouden worden, en elk zichzelf zouden kunnen besturen, zou het veel eenvoudiger worden om het publieke domein verder te ontwikkelen. Dit sluit ook aan bij het streven van vader en zoon Skidelsky in hun veel besproken Hoeveel is genoeg? naar minder dominantie van de economie ten gunste van het “goede leven”, dat mensen samen in vrijheid vorm kunnen geven.
Stel je voor dat de politiek werkelijk de economie zou voorschrijven zich te beperken tot het gebied waar materiële goederen nodig zijn voor ons voortbestaan en zich niet met de binnenwereld van mensen in te laten. En dat de politiek ervoor zou zorgen dat er vrije ruimte komt voor zelforganisatie van het geestelijk leven door burgers. Dan zouden we als samenleving het nieuwe publieke domein echt kunnen gaan ontwikkelen. De bankencrisis heeft duidelijk gemaakt dat de veel te grote speelruimte voor de economie een gevolg is van hoe de politiek die ruimte heeft gegeven. Maar ook het beknotten van cultuur en geestelijk leven heeft zijn wortels in de spelregels die de staat ons oplegt. We werken veel meer uren dan nodig is voor materieel afdoende welvaart en hebben daardoor veel te weinig vrije tijd over voor een geestelijk leven. Dat kan de staat anders regelen. Ook mogen reclame en commerciële massamedia onbeperkt het privéleven van mensen binnendringen met hun valse boodschappen. Dat hoeft de staat niet langer te faciliteren. Koppel winststreven los van het openbare culturele leven. Laat de staat niet meer het onderwijs en de gezondheidszorg allerlei inhoudelijk beperkende regels voorschrijven. Laat het bestuur van het culturele maatschappelijk domein deze zelf bepalen.
Beperk de marktwerking tot de economie. Laat de politiek het geestelijk leven niet meer de wet voorschrijven. Maar de burgers recht geven op voldoende vrije tijd en financiële middelen om het goede leven, het geestelijke leven, een nieuwe bloei te geven. Dat biedt misschien wel een heel wat aantrekkelijker toekomstperspectief dan het huidige eindeloos neuzelen over de vraag of we meer koopkracht nodig hebben of meer moeten bezuinigen om die economie vooral maar weer te laten groeien.