gezonde economie en driegeleding blog 1

De voortsudderende financiële crisis, en de niet opgeloste ecologische crisis die we daarvoor al hadden, laten zien dat het huidige politieke bestel hier niet tegen opgewassen is. De zieke economie leidt tot politieke polarisatie. Het politieke midden kalft af. Oplossingen die een duurzame meerderheid weten te bereiken zijn niet in zicht. Het vertrouwen in de politiek neemt zienderogen af. Het inzicht dat de hele samenleving ongezond is neemt toe. Maar zicht op een oplossing is in de openbare discussie ver te zoeken. Hoe diep moeten we graven om een oplossing te zien? Ik ging “herbronnen” bij literatuur over de sociale driegeleding, de gezonde maatschappij zoals Rudolf Steiner die voor ogen had. Hij pleit niet voor het afschaffen van het kapitalisme. Maar voor het beperken van de rol die het kapitaal mag spelen. Waar de beschikking over kapitaal nuttig is voor de mensheid moet dit de ruimte krijgen. Waar het eigendom van kapitaal onsociaal uitpakt, moet het zijn rechten verliezen. Ik kwam tot de conclusie dat in de driegeleding oplossingen te vinden zijn. Maar ik weet dat vervolgens ook de wil om de noodzakelijke stappen te zetten cruciaal zal zijn. Ik schrijf drie blogs hierover, waarvan dit de eerste is.

Kapitaal zou volgens de gedachte van de sociale driegeleding niet verhandelbaar meer moeten zijn. Niemand zou het mogen bezitten. Maar investeringsgeld is wel nodig voor de industriële productie van goederen. Bekwame ondernemers zouden de beschikking moeten kunnen krijgen over voldoende kapitaal om de productie van gewenste goederen te kunnen realiseren. De beoordeling van hun bekwaamheid gebeurt onafhankelijk, vanuit het geestesleven. Dat is zelf ook geen eigenaar van het kapitaal. Dat komt uit spaargeld, dat burgers tegen rente ter beschikking willen stellen. Het zo te investeren kapitaal wordt met rente terugbetaald uit de opbrengst. Evenals het salaris van de arbeiders en de ondernemer. Die hebben dan beide hun beloning gehad, evenals de verschaffer van het geleende kapitaal. Het kapitaal heeft zijn noodzakelijke, nuttige functie vervuld. Handel in kapitaal, bijvoorbeeld in aandelen, is niet meer nodig. En juist daar ligt een voorname oorzaak van veel maatschappelijk problemen, zoals de financiële crisis: de afhankelijkheid van kapitaalbezitters die als enig doel hebben: het maken van zoveel mogelijk winst en het vergroten van hun kapitaal. Als kapitaal gewoon direct van burgers komt, via daarvoor aangewezen instellingen wordt ingezet voor een nuttig doel en weer naar de burgers terugvloeit, kan voorkomen worden dat het ontwrichtend werkt. Banken met een andere opzet dan we nu kennen zouden hier een rol in kunnen vervullen. Het rechtstelsel in een land moet voorkomen dat kapitaalverschaffers ontwrichtende macht kunnen uitoefenen. Door kapitaalverschaffing en kapitaalgebruik te scheiden kunnen bekwame ondernemers kapitaal gebruiken en benutten. Los daarvan worden verleners van kapitaal beloond met een redelijke rente. Maar niet meer met aandelen of andere eigendomsvormen van ondernemingen.

Steiner plaatst de economie binnen een samenleving met drie zelfstandige geledingen: het geestesleven, het rechtsleven en het economisch leven. De eenheidsstaat, die nu in theorie de baas van alles is, maar in de praktijk afhankelijk van ondermeer de huidige, vaak louter winstgedreven kapitalisten, wordt als centrum van het geheel vervangen door drie onafhankelijke, maar op samenwerking aangewezen bestuurlijke centra. De staat is het gebied van het recht. Hij krijgt uitsluitend nog de taak op democratische wijze wetten vast te stellen. Het vrij geworden geestesleven verzorgt de behoefte aan ontwikkeling van mensen. Zoals het leren van vaardigheden en het opdoen van inzichten. Het is het gebied van onderwijs, cultuur, religie. Ook dus van vakbekwaamheid van arbeiders en ondernemers. Het economisch leven verzorgt alleen nog de productie, handel en consumptie van waren. De economie moet in dienst staan van de samenleving als geheel. Zij is nuttig als zij zich wijdt aan productie en consumptie van waren en handel. Als zij zoals nu buiten haar oevers treedt en kapitaal, arbeid en grond binnen haar invloedssfeer trekt, krijgen we een ongezonde situatie. Mijn volgende blog werkt die gedachte verder uit. De voortsudderende financiële crisis, en de niet opgeloste ecologische crisis die we daarvoor al hadden, laten zien dat het huidige politieke bestel hier niet tegen opgewassen is. De zieke economie leidt tot politieke polarisatie. Het politieke midden kalft af. Oplossingen die een duurzame meerderheid weten te bereiken zijn niet in zicht. Het vertrouwen in de politiek neemt zienderogen af. Het inzicht dat de hele samenleving ongezond is neemt toe. Maar zicht op een oplossing is in de openbare discussie ver te zoeken. Hoe diep moeten we graven om een oplossing te zien? Ik ging “herbronnen” bij literatuur over de sociale driegeleding, de gezonde maatschappij zoals Rudolf Steiner die voor ogen had. Hij pleit niet voor het afschaffen van het kapitalisme. Maar voor het beperken van de rol die het kapitaal mag spelen. Waar de beschikking over kapitaal nuttig is voor de mensheid moet dit de ruimte krijgen. Waar het eigendom van kapitaal onsociaal uitpakt, moet het zijn rechten verliezen. Ik kwam tot de conclusie dat in de driegeleding oplossingen te vinden zijn. Maar ik weet dat vervolgens ook de wil om de noodzakelijke stappen te zetten cruciaal zal zijn. Ik schrijf drie blogs heirover, waarvan dit de eerste is.

Literatuur: Rudolf Steiner, De kernpunten van het sociale vraagstuk; John Hogervorst e.a.: Op weg naar een gezonde economie. Beide verkrijgbaar bij uitgeverij Nearchus.