gezonde economie en driegeleding blog 2

Wat is een gezonde economie? Dit is mijn tweede blog over de sociale driegeleding, oftewel  de gezonde samenleving zoals Rudolf Steiner die voor zich zag. Het economisch leven is een van de drie geledingen. De andere zijn het rechtsleven en het geestesleven. Volgens de sociale driegeleding beperkt de economie zich in een gezonde samenleving tot zuiver economische taken, waarvan de kern is het efficiënt vervaardigen van goederen. Alle zaken die in feite rechten zijn, zoals recht op het gebruik van grond, of recht op kapitaal om mee te ondernemen, dienen ook door het rechtsleven geregeld te worden. In de huidige economie zijn deze zaken ten onrechte door de economie opgezogen en koopwaar geworden. Het geestesleven krijgt de taak om te beoordelen wie de beste bekwaamheden heeft om leiding te geven aan een bedrijf.

In de sociale driegeleding houdt de economie volgens Rudolf Steiner zich alleen bezig met de warenproductie, warenconsumptie en warencirculatie (handel). Via overleg in zogenaamde associaties werken alle betrokkenen in de keten samen. Grond, kapitaal en arbeid maken geen deel uit van de economie in een gezonde samenleving. Je kunt deze productiefactoren niet meer bezitten en er mag niet meer in gehandeld worden. Wie leiding mag geven aan een bedrijf wordt door organen van het geestelijk leven bepaald op basis van regels die door het rechtsleven zijn vastgesteld. Daarover schreef ik al in mijn vorige blog. Ook arbeid mag geen koopwaar zijn. Alleen het resultaat van arbeid kan verkocht worden. Als iemand elke week 40 uur van mijn tijd ‘koopt’ en gedurende die tijd mijn ‘baas’ is, ben ik eigenlijk een soort slaaf. Dat is mensonwaardig. De mensen die bij een bedrijf werken, kunnen wel onderling regelen wie recht heeft op welk deel van de opbrengst. Daarmee worden hun economische prestaties beloond. Het rechtsleven regelt ook de mate van arbeid die een mens te verrichten heeft. Zo kan bijvoorbeeld werkloosheid bestreden worden door de gemiddelde arbeidsduur te verkorten. Arbeid en inkomen worden zo eerlijk verdeeld. Dat zou op dit moment het grootste sociale probleem van de huidige financiële crisis al wegnemen: de dreiging dat mensen door werkloosheid hun baan en hun inkomen kwijt raken. Bedrijven zouden zich eenvoudig moeten houden aan de rechtvaardige herverdeling van rechten die de staat op deze wijze vaststelt.

Ook grond is geen handelswaar in de driegelede samenleving. Het is nooit door mensen geproduceerd. Grond zou, net als kapitaal, op basis van rechtsregels moeten worden toegewezen door instellingen van het geestesleven aan degenen die het nodig hebben. Wanneer grond verhandeld wordt, leidt dat tot prijsverhogingen, waar geen economische waardevorming tegenover staat. Zo moet een projectontwikkelaar, maar ook een boer de kosten die hij heeft voor pacht of aankoop van grond doorberekenen aan zijn afnemers. Zo onderhouden wij met ons allen de grondeigenaren en speculanten, die als zodanig niets bijdragen aan de economie.

Alleen productie en circulatie van waren is waardevormend in de economie. Arbeiders en ondernemers werken (uit de natuur gedolven) grondstof om tot een waardevol product. Zo scheppen zij economische waarde. Tegenover grondbezit en kapitaalbezit als zodanig staat geen nuttige arbeid. Als zij betaald moet worden is dat verstorend voor een gezonde economie. Daarom moet inzet van grond en kapitaal buiten de economische invloedssfeer geplaatst worden.

Het gevolg van het beperken van de macht van kapitaalbezitters is, dat de economie niet meer per se hoeft te groeien. Als de democratische rechtsstaat daartoe beslist, kunnen de mensen meer recht op vrije tijd krijgen. Dat schept ruimte voor bijvoorbeeld deelname aan het vrije geestesleven. De economie krijgt zo de juiste plek binnen het geheel van de samenleving, namelijk waar hij nuttig is. De economie krijgt niet meer te veel ruimte, zoals nu, maar ook niet te weinig. Zij heeft als enige taak binnen de haar gegeven grenzen te zorgen voor het produceren, consumeren en verhandelen van goederen waar behoefte aan is. De inzet van kapitaal wordt via het geestesleven geleid. Het geestesleven zelf wordt betaald met schenkingen. De financiële ruimte daarvoor ontstaat door geld een vervaldatum te geven. Hoe dat werkt is onderwerp van mijn volgende blog over de kringloop van het geld.

Literatuur: Arjen Nijeboer, Vrijheid, gelijkheid, broederschap, Uitg. Nearchus