Sinds ik geen gemeenteraadslid meer ben, heb ik veel meer vrije tijd. Ik blijk veel behoefte te hebben om deze tijd te gebruiken om eens goed bij te lezen over de achtergronden van de huidige maatschappelijke problemen. De bankencrisis springt daarbij voor mij het meest in het oog. Ik heb de neiging om me behoorlijk in te graven in de literatuur. En vooral ook oplossingen te zoeken. Maar de bankencrisis wordt niet opgelost. Eerder verdiepte ik mij al gedurende de tien jaar van mijn raadswerk grondig in de klimaatcrisis en wat de gemeente daaraan kon doen. Ook daarbij werd mij al duidelijk dat er zeker oplossingen klaar liggen voor de klimaatcrisis, maar dat die niet worden uitgevoerd. Integendeel zelfs. Het klimaatprobleem wordt nog steeds groter. Nu rijst de vraag in mij op: maak ik mijn leven niet alleen maar onaangenamer door mij in deze grote crises te verdiepen? Heb ik niet alleen mezelf er maar mee? Daarom ga ik eens onderzoeken welke emoties het lezen van boeken over de bankencrisis in mij oproepen. Ik bespreek De schaduwelite van Ewald Engelen en De utopie van de vrije markt van Hans Achterhuis.

Engelen blijft dicht bij de feiten en cijfers. En is een meester in de analyse daarvan. De kern van het probleem is volgens hem dat banken met een beetje strengere regels weer gewoon mogen doorgaan met het verrijken van zichzelf op kosten van de samenleving. De staat heeft 125 miljard op tafel moeten leggen om de banken te redden. Daardoor steeg de staatsschuld met 20 procent. De banken hebben zo succesvol gelobbyd, dat alle voorstellen om afdoende strenge regels op te stellen om herhaling van deze ramp te voorkomen zo zijn afgezwakt, dat de oude werkwijze in tact kan blijven. Officieel om de kredietverlening aan het bedrijfsleven te stimuleren. Echter, dat is helemaal niet wat banken belangrijk vinden en ook het meeste doen. Zij verlenen hoofdzakelijk hypotheken. De Nationale Hypotheekgarantie dekt de risico’s daarvan grotendeels af. Lekker makkelijk. En de oorzaak van de crisis was nu juist dat banken te makkelijk hypotheken verlenen en die verpakt weer door mochten door verkopen. Deze praktijk mag gewoon doorgaan. Daar kan ik mij met Engelen vreselijk over opwinden. Engelen denkt qua oplossingen binnen de kaders van het bestaande economische systeem. Zoals hogere eigen kapitaalbuffers van banken. Door het lezen van zijn boek krijg ik hele ongemakkelijke emoties als woede, verontwaardiging en wanhoop, omdat ik toch niet kan voorkomen dat de banken er met ons geld vandoor gaan. Hoe is het toch mogelijk dat mensen gewoon op partijen blijven stemmen die dit steunen? Het vertrouwen van burgers in banken is tot een dieptepunt gedaald. Maar echte oplossingen eisen de burgers niet. Als gevolg van de bankencrisis bezuinigt het PvdA-VVD-kabinet inmiddels jaarlijks enkele miljarden op de sociale voorzieningen. En daar weet dan iedereen weer over mee te praten en te klagen.

Ik heb een sterke behoefte om te begrijpen hoe het kan dat men zich kennelijk neerlegt bij de bestaande toestand. Hans Achterhuis graaft dieper in zijn boek. Hij kijkt naar ideeën en overtuigingen over de economie, en gaat ver terug in de geschiedenis en naar oudere culturen.  De wortel van de huidige bankencrisis vindt Achterhuis in de neoliberale utopie. Greenspan, van 1986 tot 2006 president van Amerikaanse centrale bank FED, was heilig overtuigd van de werking van een vrije markt zonder overheidsbemoeienis. Hij was een volgeling van Ayn Rand, schrijfster van Atlas Shrugged, al jaren het op de Bijbel na populairste boek in de Verenigde Staten. De afgelopen 30 jaar is ook de Nederlandse overheid vrijwel zonder discussie de markt zo ver gaan oprekken, dat deze crisis er wel aan moest komen. Het vanaf de jaren 1990 ook bij de PvdA populaire neoliberale geloof in de vrije markt heeft echter de door haar voorspelde welvaartsgroei duidelijk niet waargemaakt. Met behulp van de omvangrijke en invloedrijke studie van Polanyi The Great Transformation  (1957) komt Achterberg tot de slotsom dat uitbreiding van de markt van door mensen vervaardigde goederen naar een markt waarin ook geld (zoals banken die winst moeten maken), arbeid en grond worden opgenomen, altijd al verkeerd uitpakt. De gemeenschap of de overheid moet marktkrachten in sociaal gewenste banen leiden. Een samenleving waar mensen tot hun arbeidskracht worden gereduceerd en de natuur wordt terug gebracht tot privé-eigendom waarmee vrijelijk alles gedaan mag worden, is volstrekt onleefbaar. Tijdens het lezen van dit boek van Achterberg bleef ik ontspannen. Ik ging er eens goed voor zitten. Dit boek bevredigt mijn behoefte aan inzicht. En bevestigt mijn gevoel dat er wel degelijk oplossingen te vinden zijn. Dit boek brengt aangename emoties in mij teweeg.