Boekbespreking Rutger Bregman, Gratis geld voor iedereen

Een prikkelend en veelzijdig boek, waarin Rutger Bregman veel zaken met elkaar in verband brengt. Er is al jaren een flinke werkloosheid, robots en lage lonenlanden concurreren met onze arbeid, er is meer materiële rijkdom dan ooit en als de welvaart beter wordt verdeeld is er in ons land genoeg voor iedereen. Veel mensen vinden een basisinkomen voor iedereen dan ook een aantrekkelijk idee. Waarom zouden mensen gedwongen moeten worden te werken voor een bestaansminimum als werk schaars dreigt te worden?

Bregman ziet het basisinkomen als een utopie, als een na te streven toekomstbeeld. Ook in de grote werkloosheidscrisis van de jaren 1980 klonk een sterke roep om het basisinkomen. Toen de economie daarna weer groeide (ondanks de eerste automatiseringsgolf) hoorde je er echter niemand meer over. Toen er eenmaal weer werk was, werd de norm alweer snel dat je wat moest doen voor je inkomen. Nu is er weer een fikse crisis met werkloosheid. Mijn favoriete oplossing daarvan is herverdelen van werk. Zodat iedereen die wil werken dat ook kan gaan doen. Dit kan je met fiscale middelen stimuleren.

Voor Bregman is principieel dat er totaal geen voorwaarden aan het basisinkomen gekoppeld worden. Hij ziet het als een kwestie van beschaving dat de betutteling door de overheid dat je vooral moet streven naar betaald werken als je een uitkering krijgt vervalt. De auteur haalt veel onderzoeken aan waarin met een hoog rendement gratis geld aan arme mensen is geschonken. Anders dan je zou vermoeden, zijn de meeste armen zuinig met het geld en geven het uit aan nuttige zaken als opleiding en gezondheidszorg. Daardoor komen ze eerder uit de armoede. Bergmans conclusie, dat gratis geld niet over de balk gesmeten wordt, kan echter niet zomaar worden doorgetrokken naar mensen die niet arm zijn, maar het basisinkomen er extra bij krijgen. Die kunnen dan ook juist minder gaan werken, omdat hun inkomensbehoefte gedaald is.

Ik vind het idee interessant. Je hoeft niet meer te werken om te kunnen leven op het bestaansminimum. Daardoor kan je allerlei andere dingen gaan doen, van nuttig vrijwilligerswerk tot een hobby. Of nieuwe vaardigheden ontwikkelen, waar je eventueel later weer geld mee kunt verdienen. Je hebt ook meer tijd voor je vrienden en familie. Dat klinkt allemaal goed.

Maar ik vraag mij af waartoe het verder precies dient. Als het basisinkomen beneden het bestaansminimum is, blijft er aanvullende bijstand nodig als vangnet voor wie niet kan werken. Als het ook de WW vervangt, gaan onvrijwillig werklozen erop achteruit. Als ook werkenden het krijgen, wordt de betaalbaarheid een fikse kwestie. Een basisinkomen op het niveau van het bestaansminimum voor iedereen, gefinancierd door een progressieve belasting voor hogere inkomens dan het basisinkomen, betekent dat mensen met een modaal inkomen over het stuk dat ze boven het bestaansminimum verdienen misschien wel 90% belasting moeten gaan betalen. Ik vermoed maar zo dat zij niet achter deze solidariteitsbelasting zullen gaan staan, als zij die moeten betalen voor mensen die niet willen werken. Recht van mensen die niet willen werken op een inkomen wat anderen voor hen moeten verdienen zal geen brede steun krijgen.

Daarmee is volgens mij de centrale vraag: welk inkomen gunnen wij mensen die er niet voor willen werken? Ik vind zelf een basisinkomen ter hoogte van de AOW wel een goed idee. De €30 miljard die dat kost lijkt me niet eens utopisch.