De toekomst van de Nederlandse landbouw is ongewis. De stikstofcrisis heeft niet alleen de milieuproblemen zichtbaar gemaakt. Maar ook dat boeren aan alle kanten klem zitten. Tussen de marktmacht van supermarktketens en de onzekerheden van de wereldmarkt; tussen kredietvoorwaarden van banken en de Europese regelgeving. Nu overheid en publieke tribune ook nog van hen vragen om minder stikstof uit te stoten, kunnen ze daar alleen aan voldoen als hen dan ook een hogere prijs voor hun producten wordt gegund. Zolang daar geen zicht op is, kan hun stikstofuitstoot niet omlaag. Dat komt uitgebreid aan de orde in de  cursus kringlooplandbouw en biodiversiteit  die ik geef vanaf  31 maart 2021 *). Vandaag schrijf ik over de benarde positie van de boeren in de overgang naar kringlooplandbouw.

Het verdienmodel van onze op de wereldmarkt gerichte landbouw wordt steeds kapitaalintensiever. Er komen steeds meer en zwaardere machines. Bedrijven worden almaar groter. Dat was de afgelopen decennia voor de meeste boeren de manier om hun inkomen op peil te houden. De marges namen weliswaar af, maar daar stond een verhoging van de opbrengst tegenover. Dit kan echter niet eindeloos zo doorgaan. De steeds verdere intensivering van de productie met steeds meer bestrijdingsmiddelen en mest (zowel kunstmest als dierlijke mest) verstikt de bodem. De bodemvruchtbaarheid raakt uitgeput. Voor de natuurlijke processen die de bodem vruchtbaar houden, is een gezond bodemleven essentieel. De wormen, insecten, schimmels en bacteriën die daarvoor nodig zijn worden weggespoten, platgereden of hun levenswijze is niet bestand tegen de monocultuur. Doorgaan op de huidige weg levert steeds meer verliezers op. Ook onder boeren. De consequentie van steeds grotere bedrijven is ook dat er voor steeds minder boeren plek is.

Minister Schouten, Zomergasten, 16 augustus 2020 op televisie

De overheid ziet de oplossing in kringlooplandbouw. Minister Schouten heeft de moed gehad om aan te kondigen dat het roer omgegooid gaat worden. GFT-afval uit de stad, oogstafval van gewassen en reststromen uit de voedselindustrie kunnen als natuurvriendelijke compost weer op het land gebracht worden, stelt zij. Zo kan gewerkt worden aan herstel van de bodemvruchtbaarheid. Echter…. dan moet er wel iets gedaan worden aan het mestoverschot, het overschot aan dierlijke mest in melkveehouderij en varkenshouderij. Maar minder vee leidt tot minder inkomsten. Dat is dus geen verdienmodel. Zo nemen de eisen waar boeren aan moeten voldoen van alle kanten toe maar is er geen zicht op de extra inkomsten die daarvoor nodig zijn. De minister zit op haar beurt weer klem tussen haar conservatievere coalitiegenoten in de regering en de Europese regelgeving over natuurbeleid.

De positie van de boeren wil ik nu verduidelijken aan de hand van bedrijfseconomische gegevens. Als we in de exploitatie van een boerenbedrijf uit zouden gaan van een marktconform arbeidsloon en marktconforme kapitaalopbrengsten is de netto opbrengst van het gemiddelde boerenbedrijf zelfs negatief: €25.000. Zie de tabel hieronder. Boeren werken tegen een uurloon dat lager ligt dan de cao-lonen.

Herkomst gegevens:                

Wageningen University and Research

Dit gaat, zoals gezegd, om de gemiddelde boer. Grotere bedrijven profiteren nog van de schaalvergroting. Daar is de verdienste beter. Maar daar staat tegenover dat ongeveer een op de drie boeren minder dan het minimuminkomen verdient.

Op papier zijn boeren met hun gemiddelde vermogen van € 1.600.000 miljonair. Maar het rendement op eigen vermogen is erg laag. Hun vermogen zouden ze beter buiten de landbouw kunnen investeren. Als hij of zij zou stoppen met werken, het bedrijf zou verkopen en de opbrengst beleggen, zou een rendement van 5% volstaan om evenveel inkomen te genereren. Maar dan dus zonder daarvoor te hoeven werken. En boeren werken doorgaans aanzienlijk meer dan 40 uren per week.

Echte stappen vooruit kunnen alleen door de politiek in gang gezet worden. Geef boeren bijvoorbeeld meer marktmacht door ze toe te staan collectief te onderhandelen met de supermarkteen. Of subsidieer investeringen in schonere productiewijzen. Schaf de BTW af voor biologische producten. Ja, de minister van Landbouw van het volgende kabinet zal moeten zorgen voor boter bij de vis.

*) klik op de link voor de cursus